Ο Μαγικός Κόσμος του παιδικού βιβλίου: Συνέντευξη (Μαρίνα Μιχαηλίδου – Καδή)
Συνέντευξη: Μαρίνα Μιχαηλίδου-Καδή
Κυρία Καδή, ας αρχίσουμε με τα τρία πράγματα που θέλετε να γνωρίζουν οι αναγνώστες σας και δεν γράφονται στο βιογραφικό σας.
Αγαπώ πολύ τα ζώα και από τον καιρό που θυμάμαι, είχαμε πάντα κατοικίδια στο σπίτι. Μέσα από την επαφή μου με τα ζώα, ειδικά με τα σκυλιά, έμαθα πόσο πολύπλοκα συναισθήματα έχουν και πόσο σημαντική είναι η παρουσία τους στη ζωή μας, κάτι που προσπαθώ να αναδείξω και μέσα από τα βιβλία μου.
Το αγαπημένο μου ρόφημα είναι το τσάι, χειμώνα-καλοκαίρι, συνοδευόμενο από μπισκότα σοκολάτας – ένας συνδυασμός που δεν λείπει από δίπλα μου όταν γράφω!
‘Όταν ήμουν μικρή ήμουν πολύ-πολύ ντροπαλή και δεν έκανα εύκολα νέες φίλες, κάτι που ξεπέρασα κάπως όταν έφυγα για σπουδές στο εξωτερικό.
Ποια είναι η σχέση σας με τους ήρωες των βιβλίων σας; Υπάρχει σε αυτούς ένα δικό σας κομμάτι; Αν η Μαρίνα ήταν ο ήρωας ή η ηρωίδα της, θα ήταν…
Οι ήρωες των βιβλίων μου αντικατοπτρίζουν τον ψυχικό μου κόσμο, σε διάφορες φάσεις της ζωής μου, ενώ άλλοι είναι εμπνευσμένοι από βιώματα της παιδικής μου ηλικίας. «Η κίτρινη κουβέρτα της ευτυχίας», για παράδειγμα, βασίζεται σε δικές μου αναμνήσεις από τον χωρισμό των γονιών μου, που βίωσα ως παιδί. Επίσης, στοιχεία της Μαρίνας ως παιδί υπάρχουν και στους ήρωες του βιβλίου μου «Παιδικά όνειρα», μια ιστορία για τα όνειρα των παιδιών, τα οποία ματαιώνουν άθελά τους οι μεγάλοι, μέσα από τον δικό τους φόβο και έλλειψη φαντασίας. Σε άλλα βιβλία μου, όπως «Το χαμόγελο της Σεμέλης» και το «Περιμένοντας τη βροχή», η μητέρα των παιδιών είναι βασισμένη σε δικές μου εμπειρίες με τα δικά μου παιδιά.
φαντάζεστε ως αναγνώστη/
Τα βιβλία σας αγγίζουν ευαίσθητα κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα με σεβασμό και τρυφερότητα στην παιδική ψυχή. Ποιος είναι ο συνδετικός αρμός των ιστοριών σας για την αναζήτηση ενός πιο δίκαιου και ασφαλούς κόσμου για τα παιδιά;
Ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια! Η γραφή για μένα είναι μια μορφή αντίστασης ενάντια στο κατεστημένο και την αδικία που υπάρχει γύρω μας. Μέσα από τα βιβλία μου επιδιώκω να φέρω τα παιδιά σε επαφή με διάφορα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, χωρίς όμως να σκοτώσω την αισιοδοξία τους και τα όνειρά τους για το μέλλον. Αυτό που θα ήθελα τα παιδιά να αντιληφθούν μέσα από τις ιστορίες μου είναι ότι έχουν επιλογές και ότι με τη στάση τους μπορούν να φέρουν θετικές αλλαγές στον κόσμο γύρω τους.
Ποια είναι η πιο απαιτητική στιγμή στην πορεία συγγραφής μιας ιστορίας; Υπάρχουν επικίνδυνα σημεία στη διαδρομή και πώς τα αντιμετωπίζετε;
Η πιο δύσκολη στιγμή θα έλεγα είναι όταν εισχωρεί στο μυαλό του συγγραφέα η αμφιβολία και η αμφισβήτηση για μια ιδέα που σκέφτηκε ή για κάτι που έγραψε. Εκείνες τις στιγμές προσπαθώ να θυμάμαι κάτι που διάβασα: ότι τις ιδέες που έρχονται στο μυαλό μας πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε σαν ένα φιλοξενούμενο στο σπίτι μας, δηλαδή με κατανόηση και αγάπη! Πολλές φορές το πώς αντιμετωπίζουμε ένα κείμενο μας εξαρτάται και από τον δικό μας ψυχολογικό κόσμο σε μια δεδομένη στιγμή. Έτυχε να επιστρέψω σε μια ιστορία όταν ήμουν σε πιο καλή φάση μέσα μου και να τη δω με έναν εντελώς διαφορετικό και πιο αισιόδοξο τρόπο.
Θα μας αποκαλύψετε τι συμβαίνει στο μυαλό μιας συγγραφέα; Πώς γεννιέται μια ιστορία και πώς εξελίσσεται; Καθοδηγείτε εσείς τους ήρωές σας ή ακολουθείτε τις επιλογές τους; Πώς βρίσκετε τη «φωνή» των ηρώων σας;
Η γραφή είναι μια θεραπευτική διαδικασία, μια δίοδος μέσα από την οποία η συγγραφέας εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά της. Η έμπνευση μπορεί να έρθει από πολλές πηγές – μια είδηση που διάβασα, ένα ιστορικό γεγονός, μία ανάμνηση από την παιδική μου ηλικία. Τις πιο πολλές φορές, δεν ξέρω από πριν το τέλος μιας ιστορίας που γράφω. Καθώς οι ήρωες προχωρούν και εξελίσσονται, με καλούν να ακολουθήσω τη δική τους πορεία.
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα στοιχεία, που πρέπει να διαθέτει ένα βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά; Τι πιστεύετε πως αγγίζει το σημερινό παιδί – αναγνώστη;
Πολλά έχουν λεχθεί για τα συστατικά που πρέπει να διαθέτει ένα καλό παιδικό βιβλίο: πρωτοτυπία, αμεσότητα, περιεκτική γραφή, ενδιαφέρουσα πλοκή και ήρωες με τους οποίος ένα παιδί μπορεί να συνδεθεί. Όσο καλογραμμένο όμως και να είναι ένα βιβλίο, αν η ιστορία δεν καταφέρει να αγγίξει τη ψυχή και να συγκινήσει τον αναγνώστη, τότε εύκολα θα ξεχαστεί. Θεωρώ ότι το εικονοβιβλίο, ως λογοτεχνικό είδος, είναι πολύ πιο κοντά στην ποίηση απ’ ότι σε οποιοδήποτε άλλο είδος. Η λιτότητα λόγου που τα χαρακτηρίζει δεν κατευθύνει τον αναγνώστη, αλλά αφήνει χώρο για προβληματισμό και επιτρέπει να αναδυθεί το συναίσθημα των παιδιών, αλλά και των μεγάλων.
Πρέπει τα βιβλία να έχουν πάντα ένα μήνυμα; Πώς ξεφεύγει κανείς από την παγίδα του διδακτισμού;
Τα παιδικά λογοτεχνικά βιβλία δεν είναι βιβλία «ηθικής» ούτε βιβλία γνώσεων. Εάν υπάρχει κάποιο μήνυμα, τότε αυτό πρέπει να βγαίνει έμμεσα μέσα από την ιστορία, διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος του διδακτισμού. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή γιατί είναι πολύ λεπτή η γραμμή που χωρίζει τις ιστορίες που επιδιώκουν να προβληματίσουν τα παιδιά για ένα θέμα και τις ιστορίες που επιδιώκουν να τους δώσουν ένα «μάθημα». Από την άλλη, όταν κάποιος γράφει για παιδιά έχει μεγάλη ευθύνη και οφείλει να λαμβάνει υπόψη τα νέα κοινωνικά δεδομένα και να μην αναπαράγει προκαταλήψεις και στερεότυπα, αλλά να βοηθά τα παιδιά να δουν πέρα από αυτά.
Γιατί διαβάζουμε; Ποια δύναμη κρύβεται στα βιβλία; Πιστεύετε πως η ανάγνωση ενός βιβλίου μπορεί να αλλάξει μια ολόκληρη ζωή; Υπάρχει κάποιο βιβλίο που διαβάσατε ως παιδί και σας επηρέασε βαθιά;
Με τα βιβλία ονειρευόμαστε, ταξιδεύουμε, ζούμε νέους κόσμους και νέες περιπέτειες. Ναι, ένα βιβλίο μπορεί να μας ταρακουνήσει, να μας κάνει να δούμε τον κόσμο από άλλη οπτική γωνία, να αλλάξει ακόμα και τη ζωή μας. Αγαπημένο μου βιβλίο όταν ήμουν παιδί «Η Άννα των αγρών» (Anne of greengables) της Lucy Montgomery.
Πότε γράφετε και πού; Έχετε κάποιο αγαπημένο καταφύγιο; Ακολουθείτε μια συγκεκριμένη ρουτίνα συγγραφής; Τι κρύβετε στο δικό σας «συρτάρι»;
Δεν έχω κάποιο συγκεκριμένο μέρος όπου καταφεύγω για να γράψω. Γράφω στο σπίτι όταν επικρατεί ησυχία, αλλά και σε καφετέριες, περιτριγυρισμένη από κόσμο και φασαρία. Τις πρώτες σκέψεις/σκηνές μιας ιστορίας τις γράφω στο χέρι, για να τις περάσω αργότερα στον υπολογιστή.
Ποια είναι η θέση σας για τη λειτουργική σχέση της εικόνας με το κείμενο; Πώς συνεργάζεστε με τους εικονογράφους των βιβλίων σας;
Στα εικονοβιβλία κείμενο και εικόνα είναι εξίσου σημαντικά και συμπληρώνουν το ένα το άλλο. Όπως σε κάθε μορφή συνεργασίας, έτσι και στα εικονοβιβλία είναι σημαντικό να υπάρχει ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία μεταξύ του συγγραφέα και του εικονογράφου. Συνήθως συζητώ ένα κείμενο σε βάθος με τον εικονογράφο, ετοιμάζονται πρόχειρα σχέδια με μολύβι, τα συζητούμε, και στη συνέχεια ετοιμάζονται τα τελικά σχέδια με χρώμα. Το στάδιο όπου οι λέξεις μετατρέπονται σε εικόνες και οι ήρωες παίρνουν ζωή είναι για μένα ένα από τα πιο όμορφα στάδια της ετοιμασίας ενός εικονοβιβλίου. Νιώθω τυχερή που μέσα στην πορεία αυτή είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ με αξιόλογους καλλιτέχνες, όπως η Ρένια Μεταλληνού, η Αιμιλία Κονταίου, η Ντανιέλα Σταματιάδη, η Πέρσα Ζαχαριά, ο Βασίλης Κουτσογιάννης και άλλοι.
Λίγα λόγια για το τελευταίο σας βιβλίο και τα μελλοντικά σας σχέδια;
Το φθινόπωρο θα κυκλοφορήσει το νέο μας βιβλίο «Ένα χαμόγελο και δύο όμορφες λέξεις» από τις εκδόσεις Καλέντη, σε εικονογράφηση της Αιμιλίας Κονταίου. Είναι μια ιστορία που ρίχνει φως στο δύσκολο θέμα της μοναξιάς– ένα θέμα που δεν συζητούμε συχνά, παρόλο που επηρεάζει πολλούς ανθρώπους, ανεξάρτητα από την καταγωγή ή το κοινωνικό τους υπόβαθρο. Μέσα σε πολύ λίγες λέξεις, η ιστορία παρουσιάζει τις παράλληλες πορείες ανθρώπων που για διάφορους λόγους βρέθηκαν μόνοι, οι οποίοι βλέπουν τελικά τους διαφορετικούς τους δρόμους να συναντιόνται, μέσα από τη δύναμη της αγάπης και της προσφοράς.
Λίγες σκέψεις για το παιδικό βιβλίο στην εποχή του COVID 19;
Παρόλο που η παραγωγή παιδικών βιβλίων αναστάλθηκε κάποιους μήνες λόγω της πανδημίας, το παιδικό βιβλίο αποδείχτηκε βάλσαμο για τις παιδικές ψυχές την περίοδο της του περιορισμού τους στο σπίτι. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, πολλοί συγγραφείς συνέχισαν να έχουν συχνή επαφή με τα παιδιά. Πρωτοβουλίες όπως αυτή του Μουσείου Παραμυθιού στη Λευκωσία, στην οποία είχα τα χαρά να συμμετέχω, έφεραν τα παιδιά κοντά σε συγγραφείς καθημερινά, μέσα από τη ζωντανή ανάγνωση παιδικών βιβλίων στο διαδίκτυο.
Θα θέλατε να μοιραστείτε ένα όνειρο και μια ευχή σας με τους αναγνώστες σας;
Εύχομαι να ξεπεράσουμε σύντομα αυτή την πανδημία και ο κάθε άνθρωπος να επιστρέψει στους κανονικούς του ρυθμούς – αλλά με λιγότερο άγχος και περισσότερη κατανόηση για τους γύρω μας, τη φύση και το περιβάλλον.